AGREGALARIN SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ
Agregaların 4 mm ‘den büyük boyutlu olanları iri agrega, 4 mm’den küçük boyutlu olanları ise ince agrega olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca 0.063 mm göz açıklıklı elekten geçen agrega tane sınıfı ise çok ince agrega olarak tanımlanmaktadır. Aşağıda Tablo 1’de, agregaların tane sınıflarının belirlenmesinde kullanılan elek göz açıklıkları verilmiştir. Agrega tane sınıfları, bu çizelgede belirtilen temel elek serisi + seri 1 veya temel elek serisi + seri 2 satırlarından seçilen bir elek göz açıklığı çifti kullanılarak belirtilmelidir. Seri 1 ve seri 2’den seçilen elek göz açıklık kombinasyonlarının kullanılmasına izin verilmez.
Tablo 1. Agrega Tane Sınıflarının Belirtilmesinde Kullanılan Elek Göz Açıklıkları (mm)
AGREGA TANE SINIFI
Agrega tane sınıfı (büyüklüğü); alt (d) ve üst (D) elek göz açıklıkları cinsinden ifade edilen d/D gösterilişi olarak tanımlanmıştır. Bütün agregalar d/D tane sınıfı gösterilişine göre, Tablo 2.’de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı özelliklerine uygun olmalıdır.
Tablo 2. Tane Büyüklüğü Dağılımı İçin Genel Şartlar
a) D > 11.2 mm. ve D/d > 2 veya D≤ 11.2 mm. ve D/d > 4 olan tane büyüklük dağılımı yapılmış iri agregalarda, orta göz açıklıklı elekten geçen yüzde, aşağıda verilen ilave şartları (i ve ii) sağlamalıdır:
i) Bütün tane büyüklükleri, Tablo 3.’te verilen genel sınırlara uymalıdır.
ii) Üretici, orta göz açıklıklı elekten geçen kısmın tane büyüklüğü dağılımı ve Tablo 3.’teki kategorilerden seçilen toleransları belgelendirmeli ve istenmesi halinde beyan etmelidir.
Tablo 3. Orta Göz Açıklıklı Eleklerle Yapılan İri Agrega Tane Büyüklüğü Dağılımı İçin Genel Sınırlar ve Toleranslar
b) D > 11.2 mm. ve D/d ≤ 2 veya D ≤11.2 mm. ve D/d ≤ 4 olan tek tane büyüklüğüne sahip iri agregalar için Tablo 2.’de belirtilenden başka ilave şart konulmayabilir.
İNCE AGREGALAR
İnce agregalar, üst elek göz açıklığına (D) uygun olarak, Tablo 2.’de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı şartlarını sağlamalıdır. Tablo 4.’te belirtilen ilave özellikler, ince agregalarının değişkenliğinin kontrol edilmesi amacıyla uygulanmalıdır. Çoğu uygulamalarda normal yeterlilikte kullanılan ince agregalar, bu tabloda belirtilen özelliklere uygun olmalıdır.
Tablo 4. Genel Kullanım Amaçlı İnce Agregalar İçin Üreticinin Beyan Ettiği Tipik Tane Büyüklüğü Dağılımı İle İlgili Toleranslar
DOĞAL OLARAK SINIFLANDIRILMIŞ 0/8 MM’LİK AGREGALAR
Doğal olarak sınıflandırılmış 0/8 mm.’lik agregalar, Tablo 2.’de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı şartlarını sağlamalıdır. Tablo 5.’te belirtilen tölerans değerleri ise, doğal olarak sınıflandırılmış 0/8 mm.’lik agregaların değişkenliğinin kontrol edilmesi amacıyla uygulanmalıdır.
Tablo 5. Doğal Olarak Sınıflandırılmış 0/8 mm.’lik Agregalar İçin Üreticinin Beyan Ettiği Tipik Tane Büyüklüğü Dağılımı İle İlgili Toleranslar
KARIŞIK AGREGALAR
Karışık agregalar, D ≤ 45 mm. ve d=0 olan iri ve ince agregaların bir karışımından oluşmalı ve Tablo 2.’den seçilen kategori için genel tane büyüklüğü dağılımı özelliklerine ve buna ek olarak ta Tablo 6’da belirtilen iki ara elekten geçen yüzde kısmı için öngörülen özelliklere uygun olmalıdır.
Tablo 6. Karışık Agregaların Tane Büyüklüğü, Dağılımı, Özellikleri
DOLGU AGREGALARI
EN-933-10’a uygun olarak tayin edilen dolgu agregası tane büyüklüğü dağılımı, Tablo 7.’de belirtilen sınırlara uygun olmalıdır.
Tablo 7. Dolgu Agregaları Tane Büyüklüğü Dağılım Özellikleri
AGREGA KARIŞIM GRANÜLOMETRİSİ
Karışık agrega dışındaki tane sınıflarının granülometrik bileşimi ile karışık agrega da dahil olmak üzere bütün tane sınıflarının üst ve alt tane miktarları hacim yüzdesi olarak Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3.’te verilmiştir.
K- DEĞERİ VEYA D-TOPLAMI BETON SU İÇERİĞİ İLİŞKİSİ
k değeri kullanılarak, üretilecek betonun içereceği su miktarı belirlenebilmektedir. 0,25 mm.’den 63 mm.’ye kadar olan 9 adet serisi ile yapılan eleme sonucu, elek üstünde kalan malzeme miktarı ile k değeri hesaplanabilmektedir. Elekten geçen malzeme miktarı ise D sayısının bulunmasında kullanılmaktadır. Tablo 8.’de herbir agrega karışım gradasyonuna karşılık gelen k ve D değerleri verilmektedir.
k = ∑ Elekte Kalan Malzeme Miktarı/100
D = ∑ Elekten Geçen Malzeme Miktarı
Tablo 8. k Değeri ve D Toplamı
K Değeri veya D-Toplamı Beton Su İçeriği İlişkisi
Agrega karışım gradasyonuna göre belirlenen k-değeri yada D-toplamları için, üretilen betonda istenilen kıvama ulaşabilmek amacıyla gerekli su miktarını gösteren grafik Şekil 4.’te verilmiştir.
Şekil 4. k-Değeri yada D-Toplamı Beton Su İçeriği İlişkisi
İRİ AGREGALARIN TANE ŞEKLİ
Gerektiğinde iri agregaların tane şekli, EN 933-3’te belirtilen deney metodu kullanılarak yassılık indeksi ya da EN 933-4’e uygun olarak tayin edilmiş şekil indeksi cinsinden tayin edilmelidir. Yassılık indeksi, belirli bir uygulama veya nihai kullanıma göre, Tablo 9’da belirtilen ilgili kategoriye göre, şekil indeksi ise Tablo 10’da belirtilen kategoriye göre beyan edilmelidir.
İRİ AGREGALARIN KAVKI MUHTEVASI
Gerektiğinde, EN 933-7’ye uygun olarak belirlenen iri agregaların kavkı (kabuk) muhtevası, belirli bir uygulama veya nihai kullanıma göre, Tablo 11’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Tablo 11. İri Agregaların En Büyük Kavkı Muhtevası
ÇOK İNCE MALZEME MUHTEVASI
EN 933-1’e uygun olarak belirlenen çok ince malzeme muhtevası, Tablo 12.’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir. Dolgu agregasındaki çok ince malzemenin muhtevası, Tablo 7.’de belirtilen şartları sağlamalıdır.
Tablo 12. Çok İnce Malzeme Muhtevasının En Yüksek Değerlerine Göre Belirlenmiş Kategoriler
ÇOK İNCE MALZEMENİN KALİTESİ
Dolgu agregalarda dahil ince agregalardaki çok ince malzeme, aşağıda belirtilen dört durumdan birinin söz konusu olması halinde zararsız olarak kabul edilmelidir;
a) İnce agreganın toplam çok ince malzeme içeriğinin, %3’ten veya agreganın kullanıldığı yerde geçerli olan mevzuata göre belirtilmiş olan başka bir değerden daha az olması.
b) Kum eşdeğerinin (SE), belirtilen alt sınırı aşması (EN 933-8’e göre).
c) Metilen mavisi deneyinin (MB), belirtilen alt sınır değerinden daha küçük bir değer vermesi (EN 933-9’a göre).
d) Bilinen bir performans yeterliliğine sahip agreganınkine eşit performansın elde edilmesi veya herhangi bir problemle karşılaşılmadan kullanım performans yeterliliğinin kanıtlanması.
0/2 mm. aralığı ile yapılan kum eşdeğeri ve metilen mavisi deneyleriyle ile ilgili uygunluk özellikleri, normal olarak % 90 ihtimal seviyesinde ifade edilmelidir.